Fundacja rodzinna to stosunkowo nowy – bo funkcjonujący od 2023 r. – typ podmiotu prawnego, który został wprowadzony do polskiego systemu ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacjach rodzinnych. W tym roku mijają zatem dwa lata od obowiązywania tychże przepisów. Czym jest fundacja rodzinna i w jakim celu może zostać powołana? Jeśli od lat prowadzisz rodzinny biznes i chcesz zabezpieczyć go na przyszłość, to zagadnienie powinno być Ci bliskie.
Fundacja rodzinna to rozwiązanie powstałe z myślą o właścicielach rodzinnych, często prowadzonych przez pokolenia firm. Tworzeniu fundacji rodzinnej przyświeca potrzeba zachowania ciągłości rodzinnego biznesu oraz ochrona jego majątku, nierzadko gromadzonego przez dziesięciolecia, bez jednoczesnej konieczności osobistego zaangażowania w ten proces następców prawnych.
Tworząc fundację rodzinną, ustawodawca inspirował się rozwiązaniami z zagranicy. Aby zachęcić właścicieli firm rodzinnych do utrzymania biznesu w rękach rodziny, zamiast decydowania się na jego sprzedaż, przewidział dla niej określone ulgi podatkowe. Dzięki fundacji możliwe jest kontrolowane przekazywanie majątku między pokoleniami i pielęgnowanie tradycji rodzinnych.
Choć fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jej główną misją nie powinno być wyłącznie osiąganie zysków. Jej aktywność gospodarcza powinna służyć pomnażaniu środków, którymi dysponuje oraz ochronie i zachowaniu posiadanego kapitału. Cele działania fundacji definiuje fundator w statucie, a zarząd odpowiada za ich realizację.
Czym jest fundacja rodzinna i jaki jest jej cel?
Powołując się na definicję ustawową, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.
Podstawową funkcją fundacji rodzinnej jest posiadanie i zarządzanie majątkiem z myślą o osobach wskazanych jako beneficjenci, którym przekazuje określone świadczenia – składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa.
Stąd też fundacja rodzinna bywa określana jako “rodzinny skarbiec”, ponieważ z jednej strony jest dla rodziny źródłem środków finansowych, natomiast z drugiej powinna dbać o kontynuację wizji jej fundatora.
Jak działa fundacja rodzinna?
Działalność fundacji cechuje niezależność, co oznacza, że działa ona jako samodzielna jednostka, zawierając umowy na własną odpowiedzialność. Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.
Podobnie jak w przypadku innych osób prawnych, fundacje rodzinne posiadają swoje organy. Należy do nich: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów. To właśnie zarząd jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej, realizację celów fundacji rodzinnej określonych w statucie, a także podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej oraz spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że ustawa ogranicza działalność gospodarczą fundacji rodzinnych do określonych czynności, które zostały wyodrębnione w art. 5. Należy do nich m.in.:
- zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą;
- nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielanie pożyczek: spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, beneficjentom.
Z art. 5 wynika w szczególności, że fundacja nie może prowadzić typowej działalności usługowej, handlowej i produkcyjnej. Jej działalność powinna koncentrować się głównie na pasywnym inwestowaniu.
Z drugiej jednak strony, by mówić o działalności gospodarczej, działalność ta powinna być wykonywana w sposób ciągły i we własnym imieniu. A to z kolei oznacza, że nie każde działania podejmowane przez fundację będą nosić znamiona klasyfikujące je jako działalność gospodarczą.
Kto może zostać fundatorem, a kto beneficjentem?
Fundację rodzinną może powołać jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność prawną. Może to być jeden fundator lub więcej. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, gdy fundacja powstaje na podstawie testamentu – wtedy fundator może być tylko jeden. Praw fundatora nie można przekazywać innym.
Jeśli fundatorów jest kilku, zasadniczo działają wspólnie, o ile statut nie stanowi inaczej. Choć fundatorzy nie odpowiadają za długi fundacji, ta może odpowiadać za ich zaległości podatkowe powstałe przed jej utworzeniem – do wysokości przekazanego majątku.
Beneficjentem może być z kolei sam fundator, a ponadto osoby fizyczne i organizacje pozarządowe zajmujące się działalnością pożytku publicznego. W praktyce jest to sam fundator, jego małżonek/-ka oraz dzieci fundatora i ich potomkowie. Sposób ustalania beneficjentów określa ustawa oraz statut fundacji.
Statut może zawierać ograniczenia – np. wskazywać minimalny wiek potrzebny do nabycia praw beneficjenta (niekoniecznie ukończenie 18 r.ż.) lub uzależniać możliwość ich uzyskania od śmierci fundatora bądź rodzica. Możliwe jest także zastrzeżenie, że prawa do świadczeń przechodzą na kolejne osoby tylko w przypadku zrzeczenia się ich przez poprzednika.
Co do zasady uprawnienia beneficjenta nie podlegają przekazaniu, choć wyjątkiem są wierzytelności. Rezygnacja z uprawnień wymaga formy pisemnej z notarialnym poświadczeniem podpisu. Całkowita rezygnacja z uprawnień oznacza utratę statusu beneficjenta. Statut powinien również regulować skutki takiej rezygnacji dla dzieci lub wnuków danej osoby.
Jakie są etapy zakładania fundacji rodzinnej?
Utworzenie fundacji rodzinnej wiąże się z koniecznością:
1) złożenia oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
2) ustalenia statutu;
3) sporządzenia spisu mienia;
4) ustanowienia organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
5) wniesienia funduszu założycielskiego w wysokości nie niższej niż 100 000 zł:
-przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych – w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo
-w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych – w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
6) wpisania do rejestru fundacji rodzinnych.
Jak opodatkowana jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna podlega podatkowi dochodowemu od osób prawnych (CIT), jednak w wielu przypadkach korzysta ze zwolnienia. Ulga ta obejmuje określone typy działalności, które są zgodne z celem fundacji.
Działalność wykraczająca poza ten katalog podlega 25% stawce CIT. Wynika stąd zatem, że fundacja może prowadzić działalność w zakresie wykraczającym poza katalog wskazany w art. 5 ustawy, jednakże ze względu na wysoką stawkę tego podatku, staje się to mniej opłacalne. Nie jest to natomiast podatek zryczałtowany, dlatego fundacja może uwzględniać przy jego obliczaniu koszty uzyskania przychodu.
Fundacja płaci podatek CIT również przy wypłacie świadczeń beneficjentom – w wysokości 15% wartości przekazanych dóbr, środków pieniężnych lub praw majątkowych. CIT dotyczy też tzw. ukrytych zysków, np. odsetek od pożyczek udzielonych przez fundatora lub darowizn przekazywanych fundatorowi czy wynagrodzeń za świadczone usługi.
Oprócz CIT, beneficjenci – jako osoby fizyczne – mogą być zobowiązani do zapłaty podatku PIT.
Wysokość podatku zależy od relacji z fundatorem:
- osoby z tzw. grupy zerowej podatkowej (czyli najbliższa rodzina fundatora) są zwolnione z PIT – płatny jest jedynie CIT (15%) przez fundację,
- beneficjenci z I lub II grupy podatkowej (zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn) płacą 10% PIT,
- pozostali – 15% PIT.
W przypadku osób spoza „grupy zerowej” dochodzi zatem do podwójnego opodatkowania: fundacja płaci 15% CIT, a beneficjent 10% lub 15% PIT. Fundacja pełni rolę płatnika PIT.
Jeśli fundacja zostaje rozwiązana, a jej majątek przekazany beneficjentom, pojawia się obowiązek podatkowy w wysokości 15% CIT. Przychód ten można jednak pomniejszyć o wartość majątku wniesionego przez fundatora lub jego bliskich, przy czym wartość ta odpowiada kosztowi, jaki fundator mógłby zaliczyć w razie sprzedaży danego składnika przed jego przekazaniem fundacji.
Fundacja rodzinna może także być czynnym podatnikiem VAT, zgodnie z ogólnymi zasadami.
Ważne: Warto podkreślić, że wniesienie majątku do fundacji w ramach funduszu założycielskiego nie powoduje obowiązku podatkowego ani po stronie fundatora, ani fundacji. Przepisy nie przewidują tu zarówno podatku CIT, jak i podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Zakładanie fundacji rodzinnej z kancelarią LEGALTRANS
Jeśli zastanawiasz się, czy fundacja rodzinna jest dla Ciebie, zapraszamy Cię na konsultację z naszymi ekspertami, podczas której zarekomendujemy optymalne dla Twojego przypadku rozwiązania, pomożemy Ci ustalić struktury fundacji rodzinnej, a następnie przeprowadzimy przez proces jej rejestracji.
