Wśród polskich przewoźników drogowych nie brakuje tych, którzy wykonują przewozy z przekroczeniem granicy. Transport międzynarodowy to jednak nie tylko szansa na większe zarobki i nowe możliwości rozwoju firmy, ale też dodatkowe zobowiązania i… odrębne przepisy. Szczególnie istotne pozostaje uregulowanie przez strony zawieranej umowy sądu właściwego do rozstrzygania konfliktów, co może odbyć się tzw. klauzulą jurysdykcyjną. Jak zatem postępować, gdy dojdzie do sporu międzynarodowego w transporcie? Jaki sąd będzie sądem właściwym?
Spór międzynarodowy – transport pod przepisami Konwencji CMR
O ile w przypadku przewozów krajowych pierwszym aktem, do jakiego sięgamy, jest najczęściej ustawa Prawo przewozowe, o tyle w przewozach międzynarodowych powinna być to Konwencja CMR, czyli Konwencja o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów.
Konwencję tę stosuje się do każdej umowy o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeśli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się.
Czym jest klauzula jurysdykcyjna?
Klauzula jurysdykcyjna to specjalny zapis w umowie, na mocy którego strony określają, jaki sąd będzie sądem właściwym do rozstrzygnięcia ewentualnego sporu międzynarodowego w transporcie. Ma ona szczególne znaczenie w umowach międzynarodowych o przewóz, gdzie nie tylko same strony pochodzą z różnych krajów, ale i często zdarza się, że miejsca odbioru towaru i jego dostawy znajdują się w innych państwach. To wprowadza z kolei dodatkową trudność w postaci nieznanych przepisów zagranicznych, innych zwyczajów postępowania czy procedur.
Klauzule jurysdykcyjne dodaje się do umów celem zachowania przejrzystości i przewidywalności co do miejsca rozstrzygnięcia sporu. Dzięki nim strony mogą same zadecydować, jakiemu systemowi prawnemu chcą podlegać, gdyby współpraca przybrała najmniej pożądany obrót. Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu przewoźników w momencie podpisywania umów nie pisze w swoich głowach aż tak czarnych scenariuszy i liczy, że mimo wszystko, nawet w razie wystąpienia pewnych problemów, sprawę uda się załatwić polubownie – bez kierowania jej na drogę sądową. Niestety praktyka pokazuje, że nie zawsze tak się dzieje, a brak odpowiednich zapisów dotyczących właściwości sądu może narazić Cię na dodatkowe koszty i stres, jeśli przyjdzie Ci dochodzić swoich roszczeń w innym państwie. Spory, jakie mogą wyniknąć na gruncie Konwencji CMR, to m.in. roszczenia odszkodowawcze czy roszczenia o zapłatę przewoźnego i innych opłat związanych z przewozem.
Na gruncie prawnym zwykło wyróżniać się dwa rodzaje jurysdykcji:
- jurysdykcję wyłączną – do rozstrzygania sporów właściwy jest tylko wskazany w klauzuli sąd,
- jurysdykcję niewyłączną (fakultatywną) – poza sądami wskazanymi w klauzuli strony mogą korzystać również z innych sądów.
Prawo właściwe w umowie przewozu a klauzula jurysdykcyjna CMR
Czy Konwencja CMR, którą stosujemy do międzynarodowych przewozów, zezwala na wprowadzenie klauzuli jurysdykcyjnej CMR? Jakie jest prawo właściwe przy umowie przewozu międzynarodowego w razie wystąpienia ewentualnych sporów?
Odpowiedzi na powyższe pytania znajdują się w art. 31 ust. 1 Konwencji CMR. W treści tego przepisu wskazano, że we wszystkich sporach, które wynikają z przewozów podlegających Konwencji CMR, powód może wnosić sprawę:
- do sądów umawiających się krajów, określonych przez strony w drodze wspólnego porozumienia, a ponadto
- do sądów kraju, na którego obszarze:
a) pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę lub filię albo agencję, za której pośrednictwem zawarto umowę o przewóz, albo
b) znajduje się miejsce przejęcia towaru do przewozu lub
c) znajduje się miejsce dostawy towaru.
Wniesienie sprawy do innych sądów niż wymienione powyżej NIE JEST MOŻLIWE. Przytaczając słowa Sądu Okręgowego w Częstochowie V Wydział Gospodarczy (postanowienie z dnia 28 lutego 2017r., sygn. akt V Gz 24/17) „Katalog jurysdykcji jest katalogiem zamkniętym. Świadczy o tym dobitnie zakaz wnoszenia powództwa w innych niż wymienione w przytoczonym przepisie”.
Możliwość wprowadzenia do umowy przewozu międzynarodowego klauzuli jurysdykcyjnej CMR wynika ze wskazanego powyższej pkt 1. Zezwala on stronom na ustanowienie w drodze porozumienia – czyli w rzeczywistości na mocy tzw. umowy / klauzuli prorogacyjnej – sądu właściwego do rozstrzygnięcia sprawy. Gdyby natomiast strony nie określiły sądu właściwego na mocy porozumienia, zastosowanie znajdą pozostałe zapisy – łączniki – wskazane w powyższym przepisie. Należy przez to zauważyć, że art. 31 ust. 1 Konwencji CMR dopuszcza przy międzynarodowych przewozach drogowych aż 4 jurysdykcje.
Co daje polskiemu przewoźnikowi ustanowienie jurysdykcji krajowej w umowie przewozu międzynarodowego?
Wprowadzenie klauzuli jurysdykcyjnej CMR ustanawiającej przykładowo jako sąd właściwy sąd polski, pozwoli polskiemu przewoźnikowi dochodzić należnych roszczeń w kraju, nawet jeśli jego kontrahent ma swoją siedzibę za granicą. Zasadniczą korzyścią tego rozwiązania są mniejsze koszty – zarówno opłat sądowych, jak i ustanowienia adwokata. Ponadto rozstrzyganie sporu przez sądy krajowe daje polskiemu przewoźnikowi większe poczucie spokoju i bezpieczeństwa. Nawet jeśli nie zna się on na całej procedurze postępowania sądowego, to mimo wszystko nie dochodzą tu dodatkowe problemy, takie jak bariera językowa, konieczność korzystania z usług tłumacza czy inne zwyczaje, praktyki.
Niestety przypadki, w których polski przewoźnik ma możliwość swobodnego wprowadzania do treści umowy klauzuli jurysdykcyjnej, nie są szczególnie częste. Z reguły jest to możliwe, gdy występuje on w roli zlecającego przewóz – wtedy jego wpływ na treść umowy prorogacyjnej jest większy niż w sytuacji, w której jest zleceniobiorcą lub podwykonawcą.
Jaką formę powinna mieć klauzula jurysdykcyjna CMR?
Czy zastrzegając prawo właściwe do umowy przewozu międzynarodowego, strony powinny dochować określonej, szczególnej formy?
Jak zawsze najbardziej rekomendowaną, ponieważ mającą największą wartość dowodową, pozostaje forma pisemna. Nie jest ona jednak formą wyłączną. Dopuszczalna jest m.in. forma ustna potwierdzona pisemnie czy też inna forma, mająca zastosowanie w stosunkach danego rodzaju. Niezależnie od tego, w jaki sposób strony wprowadzą klauzulę jurysdykcyjną CMR, w każdym przypadku nie powinien on budzić wątpliwości co do zamiaru stron w tym przedmiocie.
Konsekwencje prawa właściwego umowy przewozu międzynarodowego
Gdy sprawa toczy się przed sądem właściwym według art. 31 ust. 1 Konwencji CMR albo kiedy w takim sporze został ogłoszony wyrok przez taki sąd, nie jest możliwe wszczęcie żadnej nowej sprawy z tej samej przyczyny między tymi samymi stronami. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy orzeczenie sądu, przed którym została wszczęta pierwsza sprawa, byłoby niewykonalne w kraju, w którym tę sprawę wszczęto.
Co więcej, gdy wyrok, który został wydany przez sąd jednego umawiającego się kraju, stał się wykonalny w tym kraju, staje się on również wykonalny w każdym z innych umawiających się krajów natychmiast po dopełnieniu formalności wymaganych w zainteresowanym kraju. Formalności te nie mogą obejmować rewizji sprawy.
Jeśli chcesz starannie przygotować się do przewozu międzynarodowego lub właśnie mierzysz się z problemami w realizowanym zleceniu transgranicznym – zapraszamy Cię do niezwłocznego kontaktu z naszą kancelarią, ukierunkowaną na prawo przewozowe i obsługę firm z sektora TSL! Doradzimy Ci, jakie kroki powinieneś podjąć, aby zabezpieczyć swoje interesy.
